Hoe voer je innovatieactiviteiten uit?

Nieuwsbericht | 15-04-2025 | 10:37

Inleiders op het thema:

• Simone Ritter (Radboud Universiteit) - Associate Professor in psychologie en managementwetenschappen en oprichter van ACT – Room for Innovation-  liet zien hoe psychologische kennis onmisbaar is als uitgangspunt voor het versterken van creativiteit en innovatievermogen van organisaties. Menselijke factoren vormen namelijk vaak onbewuste barrières voor innovatief gedrag en de acceptatie van innovatie: van vastgeroeste denkpatronen en routinegedrag tot onzekerheid en risicomijding. Psychologische biases – zoals de status quo bias of attention bias – blokkeren ons denken over vernieuwing zonder dat we het doorhebben. Simone illustreerde dit met een voorbeeld waarin perspectiefwisseling de sleutel bleek tot het oplossen van een opgave. En dát is precies waar succesvol innoveren om vraagt: loskomen van je vaste patronen in denken en handelen.

Hoewel biases niet zijn uit te schakelen, kunnen ze wél inzichtelijk worden gemaakt. En dat kan de deur naar succesvolle innovatie openen. Met kennis uit de psychologie kunnen gerichte interventies worden ingezet – zoals creatieve denktechnieken en het creëren van een optimaal teamklimaat.

Technologie speelt een belangrijke rol bij innovatie. Wanneer mens en technologie elkaar versterken – bijvoorbeeld via Virtual Reality of AI – ontstaat een krachtige leeromgeving die het innovatieve vermogen vergroot. Voorwaarde is wél dat technologie bewust en doordacht wordt ingezet op het moment dat het kan helpen in het innovatieproces. Simone: “Ik help organisaties om de brug te slaan tussen mens en technologie – en tussen wetenschap en praktijk. Want juist in die combinatie ligt de sleutel tot succesvol innoveren”

• Frido Smulders (TU Delft) - Professor Entrepreneurial Engineering by Design- ziet innoveren ook bovenal als gedrag - en gedrag kun je beïnvloeden. Innoveren is een vorm van gedrag die afwijkt van de routine. Wat voor de één als routine voelt, kan voor de organisatie juist vernieuwend zijn. Innovatie beweegt zich dan ook tussen twee uitersten: van handelen op basis van bekende patronen, tot zoeken en experimenteren in onbekend terrein. Juist dat onbekende vraagt om een andere manier van samenwerken: openheid, sociale veiligheid en ruimte voor twijfel. In innovatieve teams draait het om ruimte waarin het oké is om het even niet te weten, om te twijfelen en om samen te onderzoeken wat er anders kan. Want juist die gedeelde ruimte van ‘niet weten’ is een voedingsbodem voor innovatie.

Succesvol innoveren begint dan ook bij sociale interactie en het maken van afspraken over hoe je met elkaar omgaat als de uitkomst nog onduidelijk is. Frido: “Innoveren is een sociaal interactief werkwoord. Als je de mensen weglaat, gebeurt er niets.”

• Giulia van Zwam (NOVA, Rijkswaterstaat) – Adviseur Sociale Innovatie- ontdekte vanuit haar ervaring in de crisisorganisatie bij Rijkswaterstaat al snel dat innovatie alleen kans van slagen heeft als de betrokkenen zich écht eigenaar voelen. Het vraagt om gevoel voor timing, óm strategisch keuzes, en vooral: oog voor de mens achter het proces. Bij NOVA, de innovatieafdeling van Rijkswaterstaat, betekent dit: actief luisteren, aansluiten bij de behoeften van de organisatie en zorgen voor een goede overdracht van pilots naar praktijk. Giulia benadrukt dat innoveren geen kwestie is van iets maken en ‘over de schutting gooien’. Een succesvolle pilot vraagt om zorgvuldige relatiemanagement en begeleiding richting implementatie, waarbij ook ruimte moet zijn om het oorspronkelijke idee aan te passen aan de context van verschillende afdelingen. Giulia: “Als je geen relatie bouwt met de mensen voor wie je innoveert, komt het simpelweg niet van de grond.”

Om de juiste keuzes te maken werkt NOVA met een model waarbij de verantwoordelijkheden zijn verdeeld: portefeuillehouders houden het overzicht over strategische thema’s en zorgen dat innovatievragen aansluiten bij de capaciteit, expertise en prioriteiten van het moment. Zo wordt beschikbare tijd en geld gericht ingezet.

Giulia ziet sociale innovatie steeds vaker ontstaan op het snijvlak van organisaties. Zo werkt NOVA samen met andere uitvoeringsorganisaties aan thema’s als ervaringsleren en talentgericht werken. Daarbij kijkt ze nadrukkelijk naar wat er al in huis is binnen de overheid.

Innoveren is voor Giulia dus een voortdurend proces van afstemmen, overdragen en loslaten.

• Marijn van Rossum (NOVUM, SVB)- Innovation Designer en Portfolio Manager bij NOVUM, het innovatielab van de Sociale Verzekeringsbank - ziet innovatie als een continu proces van verkennen, toetsen en implementeren. Marijn van Rossum vertelde hoe NOVUM dit aanpakt, met een sterke focus op het betrekken van de juiste mensen in elke fase van het proces.

Marijn: “Innovatie begint met het herkennen van trends en het betrekken van de juiste mensen vanaf het begin.”De eerste stap in het innovatieproces is voor NOVUM het gericht scannen van trends en technologieën van buitenaf die mogelijk relevant zijn voor de organisatie. Waar sociale trends vaak nieuwe behoeften en problemen aan het licht brengen, bieden technologische innovaties misschien oplossingen voor vraagstukken. Deze verkennende onderzoeken zijn kort en gericht, zodat NOVUM samen met het SVB snel kan bepalen of ze ermee verder willen. Is het antwoord ‘nee’, dan is er weinig tijd verloren; is het ‘ja’, dan wordt direct de verbinding gezocht met de bredere organisatie om vervolgstappen te zetten.

Vanaf het begin betrekt NOVUM hierbij de mensen die uiteindelijk verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van de innovatie. Daarmee proberen ze een kloof tussen verkenning en implementatie te voorkomen, en de kans groter te maken dat het SVB de innovatie straks  oppakt en inbedt in de organisatie. Het innovatieteam blijft betrokken totdat duidelijk is hoe het project zijn plek krijgt in de lijnorganisatie, waarna de uitvoering wordt overgedragen. Daarbij spelen relatiemanagement en organisatieondersteuning een sleutelrol.

Vragen, discussie, tips!

Wat is eigenlijk innovatie? Wat is het verschil tussen technische en sociale innovatie? Zijn kleine verbeteringen ook innovatie? Is innovatie een containerbegrip, moeten we op zoek naar een andere term? Net als in de vorige ‘how to’ sessies kwam deze vragen over het wezen van innovatie langs in het gesprek en de chat. NOVUM heeft, aldus Marijn, bewust gekozen om het over innoveren te hebben in plaats van innovatie. Daarmee leggen ze de nadruk op het proces: wat zet je in gang om tot iets nieuws te komen? Ook Frido is van mening dat je het beter over innoveren kunt hebben: dat is een continu proces dat je nodig hebt om wendbaar te blijven als organisatie. Wendbaar is dan ook het overkoepelend begrip dat Simone’s voorkeur heeft omdat het zowel op houding als gedrag wijst en iets zegt over wat mensen nodig hebben om in beweging te komen. NOVA gebruikt, zegt Giulia, graag de woorden verkennen en vernieuwingskracht, die minder beladen en toegankelijker zijn dan ‘innovatie’.

Vervolgvraag: wanneer is een innovatie eigenlijk ‘klaar’? Na een geslaagde proof of concept? Pas als je innovatie in praktijk hebt gebracht? En na hoe lang is iets geen innovatie meer, omdat het is gaan behoren tot de routine? Ook dit verschilt van organisatie tot organisatie. Frido haalt een voorbeeld aan uit Denemarken, waar productontwikkelaars verantwoordelijk blijven voor een innovatie tot het volledig routinematig draait. NOVUM heeft daarentegen juist bewust gekozen innovaties warm over te dragen aan implementatie experts binnen de lijn, die beter weten wat daarvoor nodig is, zodat zij zelf verder kunnen met waar zij goed in zijn: innoveren. De rode draad: woorden doen ertoe en maak dus afspraken hierover. Een van de tips uit de vorige how to sessie past hierbij: zorg voor een gedeeld begrippenkader.

Tips

Uit het gesprek kwamen de volgende tips aan collega’s met een innovatieopdracht:

• Begin met een gedeelde begrippenkader. De verwarring rondom innovatie is te vermijden door afspraken te maken over het begrip en het proces: wat zien wij als innovatie, tot waar reikt onze taak, wanneer zijn we klaar? Leg hierbij de nadruk op (het werkwoord) innoveren. Innovatie is lastig exact te omschrijven en dat is ook niet nodig om succesvol te innoveren. Beschrijf je manier van werken gericht op continue verandering en wendbaarheid.

• Veranker psychologische inzichten in je innovatie aanpak. Door kennis uit de psychologie bewust toe te passen, kun je innovatief gedrag en innovatieprocessen verbeteren. Stimuleer hiertoe bijvoorbeeld diversiteit in teams en activeer creatieve denkpatronen.

• Maak ruimte voor twijfel en het niet-weten. Innovatie vraagt om openheid en het durven omarmen van onzekerheid. Zorg binnen teams voor een veilige ruimte waarin het oké is om vragen te stellen, te twijfelen en ideeën te toetsen zonder direct oordeel

• Een succesvolle innovatiepilot omvat zorgvuldige begeleiding richting implementatie, waarbij ook ruimte is om de innovatie aan te passen aan de context van de organisatie of afdeling. Betrek implementatie experts daarom vanaf het begin. Zodat er straks mensen klaarstaan die de toegevoegde waarde zien van de innovatie en het van je overpakken.

• Experimenteer klein, leer snel. Kleine, gerichte experimenten verlagen het risico én verhogen de leersnelheid. Door iteratief te werken kun je sneller bijsturen en haal je meer waarde uit je innovatieproces.

• Bouw bruggen tussen organisaties en disciplines, want échte vernieuwing ontstaat vaak op het snijvlak van domeinen of organisaties. Zoek actief de verbinding op met collega’s van andere afdelingen of organisaties, zeker als zij een ander perspectief of expertise meebrengen. Samenwerking tussen publieke dienstverleners is soms lastig te organiseren, maar zet wel de eerste stappen door elkaar te vertellen waarmee je bezig bent, kennis en ervaringen uit te wisselen en mogelijkheden voor samenwerking af te tasten.   

• Gebruik RIC als ontmoetingsplek. RIConline kan een plek zijn om het gesprek te voeren over begrippen, definities, processen en samenwerking. Online én offline!