Een ontwerpende aanpak stelt de impact op de mens en de samenleving centraal
“Continu oog houden voor de mens, de leefwereld en de opgave” - in gesprek met Nynke Tromp van De Publieke Ontwerppraktijk (PONT)
Op steeds meer plekken wordt een ontwerpende aanpak ingezet voor maatschappelijke opgaven. Publieke organisaties werken hierbij samen met ontwerpers in 'publieke ontwerppraktijken'. Programma PONT is een initiatief van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) dat door de Dutch Design Foundation wordt uitgevoerd. Het is bedoeld om de samenwerking tussen overheidsorganisaties en ontwerpers te versterken.
Nynke Tromp. “Onze samenleving staat voor complexe opgaven. Overheden, burgers, organisaties en bedrijven hebben allemaal hun eigen belangen. Ontwerpers kunnen goed doorgronden wat mensen beweegt en met hun methodiek door tegenstrijdigheden heen breken, om zo gezamenlijke waarde te ontdekken en nieuwe oplossingsrichtingen te bieden.”
"Een ontwerpende aanpak stelt de impact op de mens en de samenleving centraal"
Innovatie speelt binnen de Rijksoverheid een cruciale rol in het vergroten van de effectiviteit en responsiviteit van de overheid richting maatschappelijke uitdagingen. Het gaat hierbij niet alleen om technologische-, sociale- of beleidsinnovatie, maar ook om interne veranderkracht. Door innovatie met een duidelijke betekenis voor de samenleving te ontwikkelen, kan de overheid beter inspelen op de behoeften van burgers.
“Een ontwerpende aanpak helpt te innoveren met oog voor de mens en de lange termijn. Een ontwerpende aanpak is iteratief. Je experimenteert in de praktijk, waarbij je direct leert en bijstuurt.” geeft Nynke aan.
“Maar ontwerpend werken vraagt wat van de overheid. Interne veranderkracht is hierbij van groot belang: door de innovatiecultuur binnen de organisatie te versterken, kan de overheid zich sneller en effectiever aanpassen aan veranderende omstandigheden en de meer proactieve, responsieve overheid worden die de samenleving nodig heeft.”
PONT organiseert veel activiteiten en ook vier keer per jaar de ‘Betekendagen’: bijeenkomsten die in het teken staan van waardeconflicten in het creatieve en publieke domein.
Er is ook net een NSOB-leertraject gestart, waarin ontwerpers en beleidsmedewerkers samen leren wat het betekent om ontwerpend te werken aan maatschappelijke impact in een politiek-bestuurlijke context.
Een oplossingsgerichte overheid vraagt om flexibele responsiviteit
“Publieke organisaties en ontwerpers werken volgens een fundamenteel verschillende logica: Waar publieke organisaties vaak gericht zijn op efficiëntie en snel resultaat, vraagt een ontwerpgerichte aanpak juist om tijd en ruimte voor onderzoek en leren van ervaringen.” Doelmatigheid kan de doeltreffendheid in de weg zitten wanneer beleid te snel wordt ontwikkeld en geïmplementeerd. Door te snel conclusies te trekken, zonder oog voor het geheel, mis je vaak de aansluiting met wat mensen echt nodig hebben”
Organisaties zien ontwerp vaak als een tool om een specifieke oplossing te realiseren terwijl ontwerpers soms ontdekken dat een bredere organisatieverandering nodig is om het probleem echt aan te pakken. Nynke legt uit dat ontwerpers tijd investeren om context te begrijpen en te leren wat er speelt in de leefwereld van mensen. Hierdoor worden herstelprocessen voorkomen en verhoudt de uiteindelijke oplossing zich beter tot de realiteit.
“Een ontwerpende aanpak is een iteratief proces; we leren door te doen, daarvoor heb je bepaalde flexibiliteit en adaptiviteit nodig om wat je leert en tegenkomt mee te kunnen nemen in de ontwikkeling van beleid. Dit vraagt om ontwerpers die organisatieverandering kunnen begeleiden en om een flexibele aanpak binnen de organisatie om deze iteratieve manier van werken te omarmen”
Redesigning Psychiatry laat zien hoe een ontwerpende aanpak de geestelijke gezondheidszorg transformeert.
Nynke noemt het programma Redesigning Psychiatry als voorbeeld van een publieke ontwerppraktijk dat een mensgerichte aanpak hanteert: Binnen het programma wordt gewerkt aan een fundamentele transformatie van de geestelijke gezondheidszorg (GGZ). Een divers netwerk van ontwerpers, filosofen, ervaringsdeskundigen en andere professionals bouwt samen aan een toekomstbestendige GGZ. Het team van Redesigning Psychiatry definieert mentale gezondheid als een dynamisch proces waarin levenspatronen in interactie met jezelf en je omgeving bepalend zijn. “Het denken in patronen in plaats van stoornissen vormt de kern van de transitie en helpt om mentale gezondheid in de volle complexiteit in kaart te brengen.
Daarvanuit wordt het systeem rondom de geestelijke gezondheidszorg opengebroken en herontworpen.” deelt Nynke, die zelf als ontwerper betrokken is bij het programma.
Op zoek naar de wrijving, om juist daar het verschil te maken.
“Een goed ontwerpproces gaat juist op zoek naar plekken waar dingen vastlopen of anders kunnen. We geven tegenspraak en proberen ook bewust het ongemak op te zoeken om zwakke plekken bloot te leggen. Die confrontatie is niet altijd prettig, maar kan juist wel waardevolle inzichten opleveren.”
Een ontwerpende aanpak kan een krachtig middel zijn wanneer een opgave complex is, maar we willen niet pretenderen dat het altijd de juiste aanpak gaat zijn voor een vraagstuk: het ontwerpen is geen doel op zich, net als bij innoveren. We willen binnen dit programma overbrengen wat de kracht van de aanpak is en ontdekken in welke context ontwerpende aanpak het beste presteert. "De aanpak is effectief voor complexe vraagstukken, maar we willen ook de manier verantwoorden en de link kunnen leggen met het ‘Waarom.”
Ontwerpers moeten ook leren hoe beleid en verantwoordingscycli werken.
Het betrekken van ondersteunende functies - zoals ICT of inkoop - in het ontwerpproces gebeurt nog te weinig in een vroeg stadium. Ontwerpers hebben vaak nog een leerproces als ze werken binnen een politiek-bestuurlijke context.
Wanneer ontwerpers goed meebewegen met beleidsprocessen en verantwoordingscycli, hun proces hierop afstemmen en kansen beter herkennen, komt een ontwerpende aanpak beter tot zijn recht binnen dit complexe systeem.
“Een specifiek voorbeeld is hoe we momenteel onderzoeken hoe ontwerpend werken kan worden ingekocht. “Vaak wordt een project in nauwe kaders gegoten door de inkoopvoorwaarden, terwijl bewegingsruimte juist essentieel is voor ontwerpend werken. We werken aan het beter in kaart brengen van inkoopstrategieën, om ontwerptrajecten effectief en passend uit te vragen” zegt Nynke.
De impact van een ambtenaar-burger relatie
In de Amsterdamse wijk Nieuw-West wordt binnen het project ‘Amsterdam Schoon, Heel, Veilig’ gewerkt aan een schonere en leefbaardere omgeving. Dit project richt zich onder andere op het oplossen van hardnekkige afvalproblemen in de buurt, waar vuil op straat en in openbare ruimtes een groot knelpunt vormt. De gemeente Amsterdam heeft ontwerpers van De Nacht Club ingeschakeld om, samen met bewoners en andere betrokkenen, op zoek te gaan naar duurzame oplossingen. Het is een leerproces met een ritme van onderzoeken, ontwikkelen, implementeren, reflecteren en doorontwikkelen. Zo werken ze in kleine stappen naar grote doelen, zoals een meer sociaal veilige publieke sector, meer gelijkwaardige samenwerking tussen lokale overheden en bewoners en een schonere, fijnere en veiligere stad.
INNOvember; innoveren is een centrale opgave
Tijdens INNOvember was PONT aanwezig op het INNOvember Festival 29 november, ze gaven een workshop ‘Ontwerpende aanpak’ samen met het makerscollectief (ministerie van JenV). En ook waren ze op de inspiratiemarkt om alle vragen over de ontwerpende aanpak te beantwoorden. Nynke heeft tijdens INNOvember ervaren dat er meer gedeeld bewustzijn komt; dat innoveren een centrale opgave is en niet van één departement.
Volg PONT ook op LinkedIn voor meer inspirerende voorbeelden, praktische tips en inzichten,