INNOvember 2022: even voelen dat we echt één overheid zijn

Nieuwsbericht | 07-12-2022 | 10:00

1 november: inspirerend openingsevent

Op 1 november trapten we de maand af. Fleur Raateland trakteerde ons op een prachtige medley over energie, inspiratie en vernieuwing. Rond honderd genodigden luisterden vanuit de zaal in Den Haag, nog eens enkele honderden collega’s logden online in. De dagvoorzitter was Joost Hoebink, en wat doet hij dat goed. But Klaasen, oud-voorzitter van de Rijks Innovatie Community, maakte de verbinding met de eerste, ook zeer geslaagde editie van INNOvember in 2020. Wendy Kwaks vertelde over ‘Adaptieve krijgsmacht’. Dit programma wil voor meer samenwerking tussen Defensie en de maatschappij zorgen. ‘Door gewoon te doen’, aldus Wendy. Ze vertelde vol vuur over de samenwerkingsprojecten die zijn opgestart en concrete successen, zoals kwetsbare jongeren die aan een baan zijn geholpen in de veiligheidssector. Martijn Aslander sprak op geheel eigen wijze over het belang van digitale fitheid. En Frido Smulders gaf ons de opdracht mee om de tijd te nemen na te denken over wat je bij innoveren helpt en wat je belemmert. Met een speciaal ontwikkelde visual met muziek en lichteffecten werd INNOvember2022 op flitsende wijze voor geopend verklaard.

Tussen 2 en 29 november maar liefst 55 sessies

We gingen in 55 sessies in gesprek over manieren om te innoveren en innovatie te versnellen. We leerden bij over nieuwe technologieën, hun kansen en de gevaren die ze óók meebrengen. We vertelden elkaar onze ervaringen met innovatieve trajecten, en over de modellen die we kennen of zelf ontwikkeld hebben om innovaties aan te jagen, te verspreiden of op te schalen. We gingen in op digitale inclusie en op de noodzaak anders om te gaan met personeel.  

En we spraken elkaar over de belangrijkste uitdaging waar we voor staan: de maatschappelijke transities waarin we ons bevinden te versnellen. De energietransitie, de grondstoffentransitie, de landbouw- en voedseltransitie. Innovatie is hiervoor hard nodig. En innovatie is ook nodig als bijdrage aan een rechtvaardigere, meer inclusieve, samenleving. We spraken over de cruciale rol van de rijksoverheid, van ministeries en publieke dienstverleners hierin. En over de noodzaak van samenwerking. Want maatschappelijke opgaven houden zich óók niet aan organisatiegrenzen.

Sessies vaak hoog gewaardeerd

De meeste sessies waren digitaal (48), waarvan een klein aantal (5) in een studio. Enkele sessies (7) werden gehouden in één van onze overheidsgebouwen.  

Uit de evaluatie die na iedere sessie is geweest  (ongeveer 10% van alle deelnemers vulde het formulier in) kwamen hoge cijfers. Op de schaal 1-5 kwamen de meeste sessies uit op ergens tussen 4 en 5.

Doorgaans waren de presentaties helder en boeiend, sloten op elkaar aan en droegen nieuwe kennis en inzichten aan.  Sprekers ondersteunden hun verhaal vaak met visueel materiaal zoals filmpjes en infographics. En de chat weten we inmiddels allemaal te vinden. Op vragen die daar werden gesteld werd vaak plenair gereageerd en er was ook op andere manieren oog voor reacties van sessiedeelnemers. De techniek liet ons slechts één keer echt in de steek - en de betreffende sessie is verzet naar een ander moment in november.

Slotevent: vrolijk begin, bedachtzaam slot

Op 30 november kwamen ruim 100 mensen bijeen in Den Haag om INNOvember af te sluiten.  Nog eens 100 collega’s logden in om online deel te nemen. Dagvoorzitter Joost Hoebink sprak twee SG’s met innovatie in portefeuille: Marjan Hammersma van het ministerie van OCW en Gerdine Keijzer-Baldé, waarnemend SG van het ministerie van EZK.  Gerdine gaf aan dat we voor innovatie vooral ‘naar buiten’ moeten om maatschappelijke partijen te zoeken waarmee we kunnen samenwerken. Marjan zou graag zien dat we tijdens INNOvember 2024 kunnen terugblikken op projecten die tijdens INNOvember 2022 zijn begonnen en tegen die tijd ‘gewoon’ praktijk zijn. Staatssecretaris Alexandra van Huffelen vertelde in een filmpje dat ze innovatie spannend vindt: het kan ons helpen om ons werk beter te doen, maar technologische innovatie vraagt ook om regulering. Jeroen Vonk vertelde over de eindgebruiker challenge die tijdens INNOvember is gehouden.

Publieksprijzen en originaliteitsprijzen werden uitgereikt. Publieksprijzen waren er voor ‘Van 2D naar de 3DMetaverse veiligheid in een synthetische realiteit’, ‘Quantum Internet’ en ‘Event Driven Organisation’. Georganiseerd door Manon den Dunnen; Ferdinand Griesdoorn; Ron Zwart, Erwin van Zwet, Kirsten Hehemann en Amir Niknam. Originaliteitsprijzen gingen naar de ‘Escaperoom SSI’ georganiseerd door Larissa Mesker en Anne-Fleur Geneste en ‘Innovating bij Design’ georganiseerd door Senna Snel en Nadiye Çakir.
 

Frido Smulders vertelde hoe er gereageerd is op zijn opdracht van 1 november. Zaken die daarin naar voren kwamen wijzen erop dat de rijksoverheid veel innoveert, maar wel vaak ‘onbewust’. De volgende stap is om hier bewuste processen voor te ontwikkelen.

Vier collega’s gingen in gesprek over innovatie en uitvoering: Janet Helder, plaatsvervangend directeur-generaal Belastingdienst; Henk Geveke, lid korpsleiding Nationale Politie; Ralf Goossens Hoofd innovatiecentrum FRONT bij Defensie en Marjan Hammersma, secretaris-generaal van OCW. Veel zaken kwamen langs: dat je innovatie gewoon moet doen, maar óók moet organiseren en inbedden in je organisatie. Zo heeft de Politie innovatiemakelaars, een innovatieportal en innovatieteams die een innovatienetwerk vormen. Ter sprake kwam ook dat het goed zou zijn als mogelijkheden voor innovatie al in het begin van beleidsprocessen zouden worden meegenomen. Zodat uitvoeringsorganisaties minder vaak geconfronteerd worden met regels die de ruimte voor innovatie sterker inperken dan nodig. Dat de rijksoverheid moet zorgen dat ze steeds bij blijft bij innovatieve ontwikkelingen in de markt. En dat innovatie niet altijd groots en meeslepend hoeft te zijn, maar er ook eenvoudige verbeteringen mogelijk zijn waardoor bijvoorbeeld bedrijven en burger beter geholpen zijn. Zoals robotisering van administratieve taken. En tot slot, dat innovatief vermogen voor een belangrijk deel in de mensen zelf zit.

Laurentien van Oranje was specifiek gevraagd om kritische te reflecteren op de overheid en innovatie, mede vanuit haar werk bij de Number 5 Foundation, en dat deed ze ook. Haar focus lag bij  verschillende ‘botsingen’ die zij ziet tussen de overheid en de burgers, de mensen voor wie we het doen. En het probleem dat de overheid is opgedeeld in delen, terwijl de levens van mensen zich over deze grenzen heen afspelen. De overheid moet de gedachte loslaten dat ze alles zelf moetverzinnen. We zouden volgens Laurentien toe moeten maar een situatie waarin de probleemomschrijving op basis waarvan beleid gemaakt wordt, tot stand komt samen met de mensen voor wie beleid bedoeld is. En hoe goed zou het zijn als we ons ontwikkelen tot een ‘zoekende overheid’ die zich continu afvraagt: doen we het wel goed zoals we het nu doen?

Joost Hoebink sloot INNOvember af met een ‘eindwoord’ dat hij voorlas vanuit een luie stoel, en werd geïllustreerd door prachtige beelden van Gert van der Vijver, De Zandtovenaar. Hij eindigde met het prachtige gedicht van Nelson Mandela ‘Loslaten’:

Eindwoord en gedicht van Nelson Mandela ‘Loslaten’

Afgelopen maand spraken bijna 2000 mensen elkaar over innovatie en de rijksoverheid. Steeds opnieuw zagen we een scherm vol gezichten. Sommigen bekend, anderen nieuw. En altijd begonnen die sessies met  ‘Welkom allemaal, we gaan beginnen!’. Hoe zorgen we voor een innovatievere werkomgeving, voor innovatief leiderschap? Hoe gaan we om met deepfake? Wat vinden de mensen die ons werk gebruiken eigenlijk van wat we doen? Hoe kan de overheid veiligheid bewaken in een synthetische realiteit? Hoe zetten we robotisering veilig in? Hoe kopen we innovaties goed in? Wat kunnen we doen zodat al die goede aanpakken zich makkelijker verspreiden? Hoe komen we los van knellende hiërarchische structuren? Hoe werken we als één overheid, samen, aan innovatie?

Beste innovatietijgers, INNOvember 2022 is bijna voorbij, wat is het snel gegaan, wat was het een topmaand. Met 55 sessies om met elkaar het gesprek aan te gaan over innovatie en de rijksoverheid. Alles georganiseerd dóór jullie – vóór jullie.

We spraken elkaar over onze samenwerking met bedrijven en kennisinstellingen om innovatie te versnellen. En we spraken over de belangrijkste uitdaging waar we voor staan namelijk al die maatschappelijke transities waarin we voor staan, te versnellen. De energietransitie, de grondstoffentransitie, de landbouw- en voedseltransitie. Innovatie is hiervoor keihard nodig. En innovatie is ook nodig als bijdrage aan een rechtvaardiger, meer inclusieve, samenleving. We hebben gesproken over de cruciale rol van de rijksoverheid, van ministeries en publieke dienstverleners, hierin. En over de noodzaak van samenwerking. Want maatschappelijke opgaven houden zich natuurlijk niet aan organisatiegrenzen.

Vandaag sluiten we INNOvember af, maar we innoveren verder.

Wat kunnen we nou concluderen uit de achterliggende maand? Dat is natuurlijk niet in een paar zinnen samen te vatten. Maar ik ga een poging doen. Als eerste: innovatie lééft bij de rijksoverheid. We gaan de complexe uitdagingen te lijf met energie, betrokkenheid, goede ideeën, deskundigheid op ontzettend veel terreinen én de bereidheid bij te leren. We hebben innovatieteams, innovatielabs, innovatieprogramma’s, innovatieopleidingen. En we zijn er allemaal van overtuigd dat we daarbij moeten luisteren naar wat onze klanten of eindgebruikers willen. De inwoners, de burgers. Of misschien wel gewoon: de mensen.

We voelen de noodzaak van verandering. Wie van ons is er niet van overtuigd dat we zaken anders moeten aanpakken, oppakken, inzetten, inrichten, doorzetten en doen? Tegelijkertijd: we zijn er nog lang niet. Want onze systemen zijn nog niet ingericht voor verandering en ook niet voor het samenwerken aan complexe maatschappelijke vraagstukken. Ze zijn ingericht voor stabiliteit, voor veiligheid, een goede verdeling van taken en verantwoordelijkheden. Ze zijn ingericht op controleerbaarheid en voorspelbaarheid van onze dienstverlening. Deze zaken zijn van groot belang om een betrouwbare, controleerbare overheid te kunnen zijn, maar ze zitten innovatie vaak in de weg.

Dus tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren. Zo kan het komen dat een team dat experimenteert met meer op afstand werken toch moet toetsen of mensen vaak genoeg op kantoor zijn. Dat een team met de ambitie samen te gaan werken aan opgaves over de grenzen van organisaties heen te horen krijgt dat de eigen agenda voorop moet staan. Dat een team dat innovatief wil aanbesteden dat domweg niet voor elkaar krijgt. Tegelijkertijd: onze systemen, dat zijn we zélf, we hebben dan ook samen de taak hier verandering in aan te brengen. 

Voor innovatie, hoorden we afgelopen maand, is een bepaalde cultuur nodig. Met vertrouwen, tijd en ruimte. Een cultuur waarin het lef om iets anders te proberen wordt beloond. Waarin de bereidheid je uit te speken, en waar nodig tegen de stroom in te roeien, wordt beloond. En waarin we ons niet alleen met de waan van de dag bezig houden, maar ook, en vooral, met wat er nodig is voor de toekomst - en dus met innovatie.

Wat helpt ons hierin verder volgens de gesprekken die we in november met elkaar hebben gevoerd? Dat we stappen op weg zetten om een ‘transformatieve overheid’ te worden. Met vergezichten voor maatschappelijke transities en een beschrijving van de kleine en grotere innovatieve stappen op weg ernaartoe. Dat er meer innovatieambassadeurs opstaan zoals jullie, maar ook onder onze topambtenaren - in woord en daad. Dat we nieuwe manieren zoeken om de mensen voor wie we het doen te betrekken bij ons werk, nieuwe vormen van samenwerking, van ‘co-creatie’ uitproberen. Dat we verder bouwen aan een gezamenlijke infrastructuur voor innovatie, waarbij we innovatieteams, labs en -programma’s met elkaar verbinden en ze samen laten optrekken.

En, tot slot, dat we, waar het kan, elkaar minder beoordelen en meer los laten. Welke regels zijn echt nodig en welke kunnen we best afschaffen? De rijksoverheid moet mensen ruimte bieden om ‘gewoon hun werk te kunnen doen’. Maar gewoon is bij de rijksoverheid natuurlijk niet echt gewoon. Beste mensen: laat los waar het kan en blijf vooral innoveren. We sluiten INNOvember 2022 daarom af met een gedicht over loslaten van Nelson Mandela.

Loslaten - Nelson Mandela

Om los te laten is liefde nodig. 

Loslaten betekent niet dat ’t me niet meer uitmaakt.

Het betekent dat ik het niet voor iemand anders kan oplossen of doen.

Loslaten betekent niet dat ik ‘m smeer.

Het is het besef dat ik de ander ruimte geef.

Loslaten is niet het onmogelijk maken,

maar het toestaan om te leren van menselijke consequenties.

Loslaten is machteloosheid toegeven,

hetgeen betekent dat ik het resultaat niet in handen heb.

Loslaten is niet proberen om een ander te veranderen of de schuld te geven, je kunt alleen jezelf veranderen.

Loslaten is niet zorgen voor, maar geven om.

Loslaten is niet oordelen,

maar de ander toestaan mens te zijn.

Loslaten is niet in het middelpunt staan en alles beheersen,

maar het anderen mogelijk maken hun eigen lot te bepalen.

Loslaten is niet anderen tegen zichzelf beschermen,

het is de ander toestaan de werkelijkheid onder ogen te zien.

Loslaten is niet ontkennen, maar accepteren.

Loslaten is niet alles naar mijn hand zetten,

maar elke dag nemen zoals het komt en er mezelf gelukkig mee prijzen.

Loslaten is niet anderen bekritiseren of reguleren,

maar te worden wat ik droom te kunnen zijn.

Loslaten is niet spijt hebben van het verleden,

maar groeien en leven voor de toekomst.

Loslaten is minder vrezen,

en meer beminnen.