De kracht van VR, AR en XR bij Hybride werken

Nieuwsbericht | 16-03-2022 | 12:20

Vertel eens Pepijn: Virtual Reality (VR), Augmented Reality (AR) en XR (Mixed Reality), wat houdt het precies in en welke mooie kansen liggen er voor deze innovaties in het kader van Hybride werken?

"Virtual Reality betekent dat je volledig afgeschermd bent in een totaal andere (virtuele) wereld, door middel van een VR-bril. Bij Augmented Reality zie je de echte wereld, maar dan met extra informatie toegevoegd door middel van een projectie op het beeld. En XR is een combinatie van de echte en de virtuele wereld, vandaar de naam Mixed Reality.

Voor Hybride werken zie ik veel kansen om deze innovaties in te zetten en dan vooral in het kader van Hybride vergaderen. Wat we nu namelijk ervaren bij het Hybride vergaderen, is dat er een grote ongelijkheid ontstaat tussen de deelnemers die fysiek in de vergaderruimte aanwezig zijn en de mensen die vanuit huis of vanaf een andere locatie inbellen. Wanneer we allemaal vanuit huis deelnemen aan een vergadering, zien we elkaar alleen maar vanachter een scherm. Hierdoor heeft iedereen een even groot ‘postzegeltje’ op het scherm en is de verleiding om ruggenspraak te hebben met een collega naast ons klein. Op het moment dat een aantal deelnemers fysiek vergadert en er tevens vanuit huis of elders wordt ingebeld, zoals bij de hybride-vorm, dan krijg je ongelijkwaardigheid in het gesprek. Ook wanneer er een scherm ergens in de hoek van een vergaderzaal hangt. Je  krijgt dan een ‘wij-zij gevoel’. En juist dié kloof moeten we zien te overbruggen.

Virtual Reality en misschien ook wel Augmented Reality, zou een hele mooie technologie kunnen zijn, om via een avatar óf via een projectie van iemand (zoals bij holografisch vergaderen), de personen met wie je spreekt ook daadwerkelijk op gelijkwaardige manier naast je te zien. Of dat nou middels VR of AR het beste kan, dat moeten we gaan ervaren. Daarnaast zijn de ontwikkelingen met betrekking tot metaverse interessant om veel gelijkwaardiger deel te kunnen nemen aan een overleg. Dat biedt mooie kansen." 

Dat klinkt goed inderdaad. Heb je nog andere voorbeelden?

Ik denk ook  dat werken met een Windows bureaublad in een VR-bril veel voordelen biedt. Bijvoorbeeld in de trein of het vliegtuig, of buiten in het park waar je door zonlicht niet zo goed op je scherm kunt kijken. Wellicht wil je in een drukke omgeving liever afgeschermd je werk kunnen doen en dan kun je met een VR of een AR-bril je Word-document, Powerpoint presentatie of andere digitale activiteit voor je ogen geprojecteerd krijgen. Ik denk dat de combinatie tussen AR, VR en spraak daar een hele mooie oplossing in kan zijn. Zodat je bijvoorbeeld je documenten kunt dicteren zonder toetsenbord. Daarom gaan we nu ook experimenteren met voice-assistents zoals bijvoorbeeld Siri, Google Assistant en Alexa voor het dicteren van opdrachten en documenten, zodat je over een tijdje  misschien wel met een bril op kunt werken zonder je handen te hoeven gebruiken.”

Wat handig! Dat zijn inderdaad mooie voorbeelden die je benoemd. Hoe maak jij anderen enthousiast voor het gebruik van deze toepassingen?

"Het beste werkt natuurlijk om mensen het te laten zien. Om ze het écht te laten ervaren. Wanneer je bij iemand zo’n bril op het hoofd zet, dan reageert diegene vrijwel altijd gelijk met verbazing: ”Wow!’’. Direct overdonderd van wat hij of zij ziet. Heel vaak hebben mensen er wel van gehoord, of iets op afstand gezien, maar er zijn niet veel die het echt ervaren hebben. Velen zijn vaak een beetje aarzelend om het uit te proberen. Bijvoorbeeld omdat ze bang zijn om er duizelig of misselijk van te worden. Vorig jaar, tijdens TechNovember, hebben we bezoekers van het JenV/BZK bedrijfsrestaurant tijdens de lunchpauze een bril op hun hoofd gezet om het ze direct te laten ervaren. Een groot succes!"

Laten ervaren dus! Hoe is het om deze vernieuwing binnen de Rijksoverheid door te voeren? Kom je ook weleens bedreigingen tegen?

"Innovatie vormt vaak een bedreiging. Een experiment kan bijvoorbeeld heel succesvol zijn, maar uiteindelijk moet het ergens in de lijn worden opgenomen als bestelbaar product of dienst. Eén van de dienstverleners binnen het Rijk moet dan gaan overnemen, wat buiten de lijn is beproefd. En daar zit wel vaak of een aarzeling, bijvoorbeeld omdat men de meerwaarde er niet van inziet. Veel uitvoeringsorganisaties zijn daarbij ook beheerorganisaties. Die zijn vooral gericht op het behoud van het bestaande. Juist ICT-beheerorganisaties zijn zeer gericht op stabiliteit en betrouwbaarheid. Wanneer je dan met innovaties komt, wordt er al snel gezegd dat het de omgeving verstoort en een risico vormt dat ze dat liever niet hebben. Dat is natuurlijk altijd een uitdaging, maar dat geldt in z’n algemeenheid voor de acceptatie van elke innovatie."

Wat zou je graag in de komende jaren willen doen qua projecten op het gebied van VR, AR, of XR?

"Wat ik graag zou willen doen, is het ontwikkelen van een virtuele werkplek die je voor je ziet. En dan wat mij betreft niet afgesloten in een VR-bril, maar gewoon met AR en stem bediening in de omgeving waar je met een bril op zit. De ontwikkelingen gaan heel erg snel. AR-lenzen komen eraan en ‘normale’ brillen waar je informatie op geprojecteerd kunt krijgen worden straks gemeengoed. Wanneer die hardware er is, wordt alles mogelijk. Siri en Googleassistent gaan ook heel hard, dus als dat wat volwassener wordt, is dat ook in de werkomgeving steeds beter te gebruiken."

Mooie ontwikkelingen Pepijn! Dan gaan we nu door naar jou, Emilija. Waarom wilde jij aan de slag met VR?

"Vooral uit praktisch oogpunt en nieuwsgierigheid. Ik was ‘klaar’ met de standaard digitale vergaderingen. Ik voelde me gevangen in zo’n vierkantje en vooral in het begin werd je er behoorlijk snel vermoeid van. Ik werd daarom heel nieuwsgierig of er ook andere opties mogelijk waren.  Als veranderkundige en teamcoach heb ik vaak teamsessies met mensen en ik mis het ontzettend om op een leuke digitale manier deze sessies te houden. Daarnaast wilde ik me graag vrijer voelen, door vrij te kunnen bewegen. Dus zo kwam onze NOVA VR-omgeving tot stand."

Hoe verliep het ontwikkelproces van de VR-omgeving?

"We zijn met twee stappen begonnen. Ten eerste begon het als een verkenning, iets dat we altijd binnen NOVA doen. Dat zijn echt geen diepgaande rapporten met diepgravend onderzoek, maar het wordt wel opgezet om te kijken waar het over gaat en hoe het samenhangt met andere ontwikkelingen. We proberen dan een maatschappelijk vraagstuk helemaal te ontrafelen om te begrijpen waar het precies over gaat. Dat wordt dan het verkenningsvraagstuk waarmee we zijn gestart. In het verkenningsvraagstuk zijn we ook gaan kijken wat voor soort partijen ons zouden kunnen helpen. De partij die ons toen kon helpen, maakte een Digital Twin: een ruimte in VR, die precies lijkt op onze RWS-locatie Westraven in Utrecht. Zo werd de stap van normaal digitaal vergaderen naar VR wat minder heftig. De Digital Twin werd ingezet als herkenningspunt en vervolgens zijn we allerlei verschillende kamers gaan bouwen. Deze kamers zijn gekoppeld aan het NOVA ontwikkeltraject. Zo hebben we een missie, visie en strategie kamer gebouwd en daar hebben we met elkaar sessies in gedaan en onze missie, visie en strategie in doorleefd. Maar in VR kan je alles bouwen wat je graag wilt en dat is zo mooi aan AR en VR. Tekort aan verbeelding is misschien onze grootste belemmering, technologisch is al van alles mogelijk."

De VR-ruimte van NOVA is momenteel nog volop in ontwikkeling. Er wordt de komende tijd gekeken naar nieuwe mogelijkheden om de VR-ruimte te optimaliseren. Wanneer je nu door de VR-ruimte van NOVA loopt, vind je hier verschillende ontmoetingsruimtes. Ook zijn er een aantal kamers waar je het ontwikkeltraject van NOVA kunt vinden. Collega’s en/of partners van NOVA, kunnen gezamenlijk of alleen de kamers bezoeken, hier elkaar ontmoeten en in gesprek gaan.

Welke mogelijkheden zie je voor deze VR-omgeving in het kader van Hybride werken?

"De mogelijkheden van het bouwen in VR zijn eindeloos, daarom is het zo goed inzetbaar. Je kan deze ruimte bijvoorbeeld zien als een ontmoetingsplek, zoals een digitale kantoorruimte. Als je bijvoorbeeld wilt reflecteren op een vraagstuk, dan kan je een reflectieruimte bouwen dat speciaal daarvoor ingericht is. Op het moment dat je fysieke vraagstukken en de complexiteit daarvan wilt bespreken met elkaar, dan kan je daar ook een speciale ruimte voor bouwen. Bijvoorbeeld bij een energietransitie of een andere maatschappelijk vraagstuk, kan je gaan kijken wat er wel en niet werkt, door het echt te gaan ervaren. Ik denk dat de mogelijkheden voor Hybride vergaderen ook aanwezig zijn. Dan ben je met een deel van de mensen in de VR-ruimte aanwezig en met een deel van de personen live bij elkaar. Daar willen we ook naar gaan kijken."

Hoe zou je in een idealiter toekomstbeeld deze VR-omgeving gaan gebruiken?

"Ik zou het fijn vinden dat we alle mogelijkheden die VR en AR bieden, ook echt gaan gebruiken. Dus dat we steeds beter worden in het gebruiken en het benutten van het potentieel. Ik noem mijzelf vaak een vrije denker, maar ik heb wel ontdekt dat ik in de VR-omgeving ook traditioneel bezig was en toch allerlei kamers heb gebouwd die lijken op gewone kamers (Emilija lacht). Het is goed om je verbeelding in te zetten en van de technologie die er is echt gebruik te maken. De technologie wordt natuurlijk steeds beter en is uiteraard wel afhankelijk van goed internet. Op het moment dat je een slechte internetverbinding hebt, dan kan je vrijwel niets in VR. Dus dat is echt een hele essentiële succesfactor die ook steeds beter wordt. Je hebt daarnaast ook steeds minder hardware nodig en er worden steeds meer platforms ontwikkeld in VR met allerlei thema’s en onderwerpen. Je hebt bijvoorbeeld platforms die heel geschikt zijn om met grote groepen mensen bij elkaar te komen, voor een vergadering of een concert bijvoorbeeld. Al die verschillende ontwikkelingen qua platforms, bieden denk ik ook wel een mooie kans straks. Er zijn in ieder geval veel mogelijkheden om VR en AR steeds meer toe te passen, waardoor de drempel ook voor de meeste mensen steeds lager wordt om het te gaan gebruiken."

Tijdens de afgelopen zomer, gingen Pepijn en Emilija samen met een aantal andere collega’s (Thea Helmerhorst, Henk Zomers, Bert Pont en Marjan van Vliet) in gesprek over de toepassing van VR bij Hybride werken.  

Wat is er uit dat gesprek voortgekomen?

Pepijn: ‘’Ik vond het heel leuk om de demo van de VR-omgeving van NOVA te zien en te ervaren. Ik zie veel kansen en het is mooi dat NOVA dit experiment doet. In ons innovatieprogramma leren wij hier graag van en nemen we de positieve inzichten zeker mee.”

Emilija: “Wat we concreet hebben besproken, is dat we gaan proberen om in de RWS-locatie Westraven een ruimte te organiseren, waarbij we een Hybride-vorm van vergaderen uitproberen. Dit willen we doen door de aanwezigheid van mensen in de VR-ruimte en live bij elkaar, te combineren. Dat is één van de mogelijke experimenten. Daarnaast zijn we ook bezig vanuit NOVA om te kijken hoe we de mens wat meer centraal kunnen stellen in het kader van Hybride werken. Want heel vaak wordt er toch voor een groot deel vanuit vastgoed gedacht en wij willen juist als startpunt de mens nemen. Waardoor je echt op basis van behoeften in plaats van directieniveau, met elkaar kunt kijken welke inrichting er nodig is, zowel fysiek als digitaal. Ook zijn er ideeën  om, voordat we de inrichting daadwerkelijk gaan bouwen, dat eerst in VR laten zien. Zo kunnen mensen echt voelen en ervaren hoe het is om in een bepaalde inrichting te werken. Mensen kunnen ook feedback geven en zo kan de feedback van de gebruiker in zo’n fase meegenomen worden.”

Pepijn: “Je ziet ook dat het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) steeds meer informatie van Rijkspanden in 3D heeft, in speciale BIM modellen. Volgende stap is voor de facilitaire dienstverleners om dit ook voor de inrichting te doen, en dit op elkaar af te stemmen. Dan kun je inderdaad, wat Emilija al aangaf, de inrichting van die panden ook gaan verschuiven in VR en vervolgens de eindgebruiker de inrichting laten ervaren in VR, waardoor je antwoord krijgt op de vragen: hoe werkt dit en hoe bevalt dit?"

Dat klinkt inderdaad als effectieve manieren om mensen te stimuleren om er gebruik van te maken. Hebben jullie nog meer voorbeelden die goed werken om dit te realiseren?

Emilija: “Ik zou het een heel mooi experiment vinden om in het IenW-programma Duurzame Leefomgeving, VR ook te gebruiken. VR is uitermate geschikt voor allerlei leersituaties en hier kunnen we veel meer gebruik van maken, denk ik. Er zijn verschillende onderzoeken die laten zien, dat leren in VR soms wel vier keer effectiever is dan live leren of via een e-learning. De mogelijkheden zijn dus echt wel aanwezig en die kunnen we nog veel meer benutten.”

Pepijn: “Ja, als je het ervaart dan blijft het veel beter hangen dan als je iets leest of hoort. Het Ministerie van Defensie gebruikt deze toepassing bijvoorbeeld ook voor verschillende trainingsdoeleinden. Bijvoorbeeld door een land na te bouwen in VR waar verschillende militairen doorheen lopen. Die kunnen dan ervaren hoe de omgang en hoe de sociale interactie is.”

Emilija: “VR is in feite zeer geschikt voor allerlei leerdoelen waarbij er risico’s zijn of grootschalig iets mis kan gaan. Dat zie je ook bij gezondheidsinstellingen, zoals ziekenhuizen, waarbij het veelvuldig gebruikt wordt. Binnen RWS en IenW kan het ook veel meer gebruikt worden, bijvoorbeeld rondom veiligheid-, mobiliteit- of inrichtingsvraagstukken.”

Hebben jullie ook tips voor andere Rijksoverheidsoverheidsinstellingen om aan de slag te gaan met VR?

Emilija: “Ik zou zeggen: ga in eerste instantie de platforms die er al zijn verkennen. Maak een avatar en bekijk het geheel. Ga ook naar ruimtes die al binnen Rijksoverheid gemaakt zijn, zoals de NOVA VR-ruimte. En ik zag ook binnen de RIC verschillende ruimtes voorbijkomen, toch Pepijn?

Pepijn: “Dat klopt! Wij hebben samen met de Groningse Open Source start-up Odyssey een 3D wereld ingericht op het Odyssey Momentum platform. Het is een metaverse omgeving om challenges in te doen en hackatons te organiseren. Daarmee bouw je niet een bestaande omgeving met kamers na, maar ga je helemaal los met bouwen. Je komt dan echt in soort een space-omgeving terecht.”

Emilija: Precies! Dus qua tips zou ik zeggen: ga vooral verkennen wat er al is, verdiep je in de mogelijkheden. De kosten zijn ook niet echt een issue, vind ik. Een Digital Twin creëren is het duurste, maar dat heeft met de apparatuur te maken. En dat wordt in de toekomst ook steeds goedkoper. Wanneer je handig wordt met VR en AR, kan je zelf veel gaan bouwen en creëren. 

Emilija en Pepijn zijn beiden van mening dat er mooie kansen liggen voor het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat om meer in te zetten op digitale mobiliteit. Er zijn veel mogelijkheden om in de virtuele wereld mobiel te zijn en elkaar te ontmoeten Daarnaast draagt het enorm bij aan de duurzaamheidsdoelstellingen. Digitale mobiliteit als modaliteit naast vliegvervoer, wegvervoer en vaarwater.

Hoe zien jullie de toekomstige mogelijkheden van VR in organisaties voor je?

Pepijn: ”We gaan naar een wereld toe waar je elkaar virtueel in 3D kunt ontmoeten. Metaverse technologie is daar een hele mooie stap in als doorontwikkeling van VR, omdat het breder, groter en opener is. Dus dat is een hele belangrijke ontwikkeling.”

Emilija: “Een andere belangrijke ontwikkeling daarbij, is dat je van het ene naar het andere platform kunt ‘hoppen’. Nu moet je elke keer een avatar kiezen en ligt het ingewikkelder. Als dat straks makkelijker gaat, dan kan je jezelf verplaatsen met steeds dezelfde persoonlijkheid in verschillende werelden. Dat is precies waar metaverse over gaat: er worden tunnels in verschillende platforms gebouwd.”

Dat klinkt veelbelovend. Hoe zorg je dat het snelle verplaatsen mogelijk wordt en dat je gebruik kunt maken van verschillende platforms?

Pepijn: “De ontwikkeling waarbij je van platform naar platform kunt hoppen, is een reden waarom wij met een Open-Source start-up aan de slag zijn gegaan. Het platform is open en beschikbaar voor iedereen. We staan altijd open voor innovatieve samenwerking op dit gebied.”

Emilija: ”Ik sta ook zeker open voor een samenwerking met de metaverse-omgeving waar Pepijn het over heeft en de NOVA VR-ruimte. Daarnaast zou ik het mooi vinden als we meer leren van voorbeelden uit het verleden en deze kennis met elkaar delen. De voorbeelden die Pepijn noemde over de kennis van de afgelopen 20 jaar in VR, zijn zeer uitgebreid. Ik zou graag aan anderen laten zien waar deze technologie vandaan komt. Veel mensen dachten altijd over VR, AR of XR: “dit komt er toch niet”, maar het gaat er écht komen. Daarom zou ik graag in een gezamenlijke ruimte alle ervaringen die we tot nu toe hebben, tentoonstellen. Dan kunnen we laten zien welke mogelijkheden er zijn voor mensen om zich naartoe te verplaatsen. Belangstellenden kunnen hier inspiratie uit putten en wellicht nieuwe ervaringen erbij plaatsen die op hun beurt weer bruikbaar zijn voor de toekomst.”

Meer weten? Kom in contact!

Pepijn en Emilija gaan graag het gesprek aan met andere innovators over dit onderwerp. Wil je verder praten of nog meer weten over dit onderwerp? Kom dan in contact met Emilija Savanovic (emilija.savanovic@rws.nl) of Pepijn van der Spek (pepijn.spek@minbzk.nl). Ben je benieuwd naar de NOVA VR-omgeving? Ga dan naar https://nova-in-vr.nl. 

Als vervolg op de VR-omgeving, gaat NOVA in de RWS-locatie in Utrecht (Westraven) een ruimte inrichten waar collega’s zowel live als in VR met elkaar kunnen samenwerken. Daarnaast wil NOVA binnenkort ook andere overheden uitnodigen voor een Rijksbrede sessie over de mogelijkheden van VR. Ook is er een verkenning over de kansen en risico’s van Mixed Reality/Metaverse beschikbaar, waarbij de leerervaringen uit de verschillende experimenten ook aan bod komen. Ben je geïnteresseerd en wil je meer weten over deze verkenning? Neem dan contact op met Emilija Savanovic (emilija.savanovic@rws.nl)